Czas pracy osoby niepełnosprawnej nie może przekraczać 8 godzin na dobę i 40 godzin tygodniowo. Jednak takie normy czasu pracy obowiązują dla pracowników o lekkim stopniu niepełnosprawności. W stosunku do osób niepełnosprawnych w stopniu umiarkowanym i znacznym ustanowiono normy krótsze. Mianowicie, takie osoby nie mogą pracować dłużej niż 7 godzin na dobę i 35 godzin tygodniowo.

Od 10 lipca 2014 r. podane normy obowiązują bezwzględnie, tzn. wyłącznie na podstawie art. 15 ust. 2 ustawy z 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (tekst jedn.: Dz.U. z 2011 r. nr 127, poz. 721 ze zm.); dalej: ustawa rehabilitacyjna. Wcześniej, tj. do 9 lipca br., ta grupa pracowników podlegała skróconym normom pod dodatkowym warunkiem, czyli wówczas jeżeli lekarz przeprowadzający badania profilaktyczne lub w razie jego braku lekarz sprawujący opiekę nad osobą niepełnosprawną wydał w odniesieniu do tej osoby zaświadczenie o celowości stosowania skróconej normy czasu pracy. Niższe normy miały zastosowanie od dnia przedstawienia pracodawcy zaświadczenia lekarskiego w tej sprawie. Tę regulację wynikającą z art. 15 ust. 2a ustawy rehabilitacyjnej zakwestionował Trybunał Konstytucyjny w wyroku z 13 czerwca 2013 r. (K 17/11, Dz. U. z 2013 r. poz. 791). TK uznał, że stosowanie krótszych norm czasu pracy w zależności od decyzji lekarza i dostarczenia zaświadczenia, a tym samym przy jego braku zrównanie czasu pracy osób niepełnosprawnych z czasem pracy pozostałych, zdrowych pracowników, nie jest zgodne z Konstytucją RP.

Zmianę podporządkowującą stan prawny do wyroku TK wprowadziła ustawa z 10 czerwca 2014 r. o zmianie ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (Dz.U. z 2014 r. poz. 887). Od 10 lipca br. skrócone normy czasu pracy dla pracowników niepełnosprawnych w stopniu znacznym lub umiarkowanym obowiązują bez względu na posiadanie bądź nie zaświadczenia lekarskiego w sprawie długości czasu pracy.

Należy podkreślić, że nadal obowiązuje zasada wyrażona w art. 16 ustawy rehabilitacyjnej. Przewiduje ona, że skrócone normy czasu pracy nie dotyczą pracowników zatrudnionych przy pilnowaniu, a także gdy na wniosek osoby zatrudnionej lekarz przeprowadzający badania profilaktyczne pracowników lub w razie jego braku lekarz sprawujący opiekę nad tą osobą wyrazi na to zgodę. Utrzymano również zakaz zlecania osobie niepełnosprawnej pracy w porze nocnej i w godzinach nadliczbowych.

Reasumując: obecnie zaświadczenie lekarskie jest niezbędne tylko wówczas, gdy pracownik sam wyraził wolę pracy w normach standardowych, tj. po 8 godzin dziennie i 40 tygodniowo, a lekarz nie dopatrzył się ku temu przeciwwskazań.

Nowelizacja ustawy rehabilitacyjnej wprowadziła jedynie zmiany polegające na uchyleniu tej części przepisu art. 15 ust. 2, który uzależniał stosowanie skróconych norm od wydania zaświadczenia lekarskiego. Oznacza to, że ci pracownicy, którzy dotąd takie zaświadczenia mieli, nadal pracują w swoich limitach godzinowych i zmiana nie ma wpływu na ich harmonogram pracy oraz rozliczenia związane z wynagrodzeniem. Natomiast pracownicy niepełnosprawni, którzy owego zaświadczenia nie dostarczyli i pracowali po 8 godzin dziennie oraz 40 na tydzień, od 10 lipca powinni pracować mniej, tj. według jednolitych norm – 7 godzin na dobę i 35 tygodniowo. Pracodawca powinien był zadbać o modyfikację lipcowych rozkładów czasu pracy, dostosowującą do nowego porządku. Należało więc ponownie przeliczyć wymiar czasu pracy na lipiec (zmiana zaszła w trakcie miesiąca) i przebudować grafik (przykład 1).

Przykład

1. PRZELICZENIE WYMIARU CZASU PRACY W LIPCU

Pracodawca zatrudnia dwóch pracowników niepełnosprawnych: jednego o umiarkowanym stopniu, bez zaświadczenia lekarskiego o czasie pracy, a drugiego o stopniu znacznym, z zaświadczeniem o zasadności pracy w normach skróconych. Przed lipcową zmianą pierwszy pracownik miał do przepracowania w lipcu 184 godziny (23 dni × 8 godz.), a drugi 161 godzin (23 dni × 7 godz.). Jednak w związku ze skróceniem norm czasu pracy dla wszystkich niepełnosprawnych o znacznym i umiarkowanym stopniu niepełnosprawności od 10 lipca pracodawca musiał przeliczyć tylko pierwszemu pracownikowi wymiar czasu pracy na lipiec. Powinien zrobić to w następujący sposób:

1) wymiar czasu pracy na okres od 1 do 9 lipca:

(1 tydz. × 40 godz.) + (2 dni × 8 godz.) = 40 godz. + 16 godz. = 56 godz.;

2) wymiar czasu pracy na okres od 10 do 31 lipca:

(3 tygodnie × 35 godz.) + (1 dzień × 7 godz.) = 105 godz. + 7 godz. = 112 godz.

Łączny wymiar czasu pracy w lipcu dla pracownika z umiarkowanym stopniem niepełnosprawności wynosił 168 godzin. Sierpniowy wymiar czasu pracy obu pracowników niepełnosprawnych wynosi po 140 godzin (20 dni × 7 godz.).

Pracodawca informuje pracownika na piśmie, nie później niż w ciągu 7 dni od dnia zawarcia umowy o pracę, m.in. o obowiązującej go dobowej i tygodniowej normie czasu pracy (art. 29 § 3 kp). Poinformowanie o warunkach zatrudnienia może nastąpić również poprzez pisemne wskazanie odpowiednich przepisów prawa pracy. O zmianie danego warunku, a więc również w razie skrócenia dotychczasowej dobowej oraz tygodniowej normy czasu pracy, pracodawca powinien pisemnie zawiadomić pracownika niezwłocznie, nie później jednak niż w ciągu 1 miesiąca od dnia wejścia w życie tej zmiany, czyli do 10 sierpnia 2014 r. (patrz: wzór). W przypadku zmiany w normach czasu pracy również wystarczy podać pisemnie odpowiednią podstawę , tj. art. 15 ust. 2 ustawy rehabilitacyjnej.

Nie ma potrzeby aktualizowania informacji dla pracowników, którzy mieli i mają skrócone normy czasu pracy, chyba że w ich pismach zostały wskazane przepisy prawa pracy, a konkretnie art. 15 ust. 2 i ust. 2a omawianej ustawy. Wówczas, ze względu na to, że ust. 2a został uchylony, należy odświeżyć pisemną informację i ograniczyć podstawę prawną do art. 15 ust. 2 ustawy rehabilitacyjnej.

Wzór

Na skróceniu norm czasu pracy pracownik niepełnosprawny nie może stracić finansowo. Taką gwarancję zawiera art. 18 ustawy rehabilitacyjnej. Zatem, mniejsza liczba godzin do przepracowania, wynikająca z ustawy, nie może spowodować obniżenia wysokości wynagrodzenia wypłacanego w stałej miesięcznej wysokości. Pracownik wynagradzany właśnie w ten sposób powinien zarówno za lipiec, jak i za następne miesiące otrzymać dotychczasową stawkę za w pełni przepracowany okres (patrz: przykład 2). Dotyczy to wszystkich składników wynagrodzenia określonych w stałych miesięcznych ryczałtach, np. dodatku za staż pracy czy premii regulaminowych.

Z kolei dla pracowników wynagradzanych godzinowo należy ustalić o tyle wyższą stawkę, by zapewniała pracownikowi pensję na poziomie sprzed zredukowania norm czasowych. Ustawa rehabilitacyjna wskazuje, jak obliczyć wskaźnik, za pomocą którego pracodawca może wyznaczyć większą stawkę godzinową. Godzinowe stawki wynagrodzenia zasadniczego, odpowiadające osobistemu zaszeregowaniu lub zaszeregowaniu wykonywanej pracy, przy przejściu na niższe normy czasu pracy, ulegają podwyższeniu w stosunku, w jakim pozostaje dotychczasowy wymiar czasu pracy do tych norm. Wskaźnik ten wynosi 1,1428, a w przybliżeniu 1,143 (8 godz. : 7 godz.; 40 godz. : 35 godz.; patrz: przykład 3). Nie wymaga przeliczeń wynagrodzenie zmienne wynikowe, uzależnione od ilości/wartości wykonanej pracy, np. prowizyjne, akordowe. Taki system wynagradzania nie opiera się bowiem bezpośrednio na długości przepracowanego czasu (na normach czasu pracy), a wysokość wynagrodzenia jest uzależniona od wydajności, efektywności pracownika.

Przykład

2. WYNAGRODZENIE W STAŁEJ MIESIĘCZNEJ STAWCE

Pracownik niepełnosprawny w stopniu umiarkowanym do 9 lipca br. pracował po 8 godzin na dobę, a od 10 lipca obowiązuje go 7-godzinna norma. Skorzystał z urlopu bezpłatnego w dniach od 7 do 11 lipca. Jest wynagradzany stałą stawką miesięczną – 1.780 zł. Wynagrodzenie za lipiec należało obliczyć dwuetapowo:

1. stałą stawkę miesięczną podzielić przez liczbę godzin przypadających do przepracowania w lipcu, tj. przez 184 godziny, i pomnożyć przez liczbę godzin urlopu bezpłatnego w dniach od 7 do 9 lipca: 1.780 zł : 184 godz. = 9,67 zł × 24 godz. = 232,08 zł;

2. stałą stawkę miesięczną podzielić przez liczbę godzin przypadających do przepracowania w lipcu według nowej normy, tj. przez 161 godzin i pomnożyć przez liczbę godzin urlopu bezpłatnego w dniach od 10 do 11 lipca: 1.780 zł : 161 godz. = 11,06 zł × 14 godz. = 154,84 zł;

3. od stałej stawki miesięcznej odejmujemy oba wyniki: 1.780 zł – (232,08 zł + 154,84 zł) = 1.393,08 zł – wynagrodzenie za lipiec.

Przykład

3. PRACOWNIK WYNAGRADZANY WG STAWKI GODZINOWEJ

Pracownik zatrudniony na pełen etat, z umiarkowanym stopniem niepełnosprawności, jest wynagradzany stawką godzinową wynoszącą 12 zł. Do 9 lipca br. obowiązywała go 8- i 40-godzinna norma. Od 10 lipca pracuje w normach obniżonych.

Rozliczenie pracownika za lipiec powinno polegać na:

1. przeliczeniu stawki godzinowej według wskaźnika wyrażającego stosunek dotychczasowej normy do nowej,

2. ustaleniu wynagrodzenia za okres od 1 do 9 lipca i za okres od 10 do 31 lipca.

Wyższa stawka godzinowa według wskaźnika wynosi: 12 zł × 1,143 (wskaźnik) = 13,72 zł

Łączne wynagrodzenie za lipiec:

• 56 godz. × 12 zł = 672 zł – wynagrodzenie za okres od 1 do 9 lipca,

• 112 godz. × 13, 72 zł = 1.536,64 zł – wynagrodzenie za okres od 10 do 31 lipca,

• 672 zł + 1.536,64 zł = 2.208,64 zł.

Dla porównania, czy faktycznie podwyższenie stawki zapewniło pensję na co najmniej dotychczasowym poziomie, warto sprawdzić, ile pracownik zarobiłby w lipcu przy poprzedniej normie dobowej: 184 godz. × 12 zł = 2.208 zł. Jak widać, stawka została podwyższona właściwie.

Drugi sposób, co prawda nie ustawowy, ale pozwalający również na prawidłowe wyliczenie wyższej stawki godzinowej, polega na wyodrębnieniu jej z wynagrodzenia obliczonego dla dawnego wymiaru czasu pracy (sprzed zmiany):

• 128 godz. × 12 zł = 1.536 zł – wynagrodzenie za okres od 10 do 31 lipca według starej normy dobowej i poprzedniej stawki,

• 1.536 zł : 112 godz. (liczba godzin dla tego samego okresu, ale z normą 7 godz.) = 13,71 zł – stawka po podwyższeniu.

Sprawdzenie:

• 672 zł + (13,71 zł ×112 godz.) = 2.207,52 zł; przy czym można je zaokrąglić do kwoty 2.208 zł.

Warto jeszcze sprawdzić wynagrodzenie za sierpień:

• 160 godz. ×12 zł = 1.920 zł – wynagrodzenie według poprzednich parametrów,

• 140 godz. × 13,72 zł = 1.920,80 zł (lub 140 godz. × 13,71 zł = 1.919,40 zł; po zaokrągleniu 1.920 zł) – wynagrodzenie według wyższej stawki.